[Gr]Τα πάντα περι Bios

[ExCaLiBuR®]

 

Μάθετε το BIOS

 

 

BIOS σημαίνει Basic Input/Output System και είναι το χαμηλότερο επίπεδο software σε ένα PC.

Το BIOS εκτελεί τις απολύτως απαραίτητες εργασίες που χρειάζονται ώστε το hardware και το υπόλοιπο software να λειτουργούν κανονικά. Μόλις ανοίξουμε το PC, το BIOS παίρνει τον έλεγχο του hardware κι αναλαμβάνει να φορτώσει το λειτουργικό από τον δίσκο στην RAM. Επίσης καθορίζει με ποιό τρόπο το λειτουργικό θα επικοινωνήσει με τον σκληρό δίσκο, θα καθορίσει τον χρονισμό του συστήματος, τη λειτουργία της μνήμης cache και τη ρύθμιση άλλων interfaces όπως τα IDE, serial και parallel.

 

Με το πέρασμα των χρόνων το BIOS έχει γίνει αρκετά εξελιγμένο, με περισσότερες δυνατότητες και μεγαλύτερη “ευφυία”. Νέες τεχνολογίες όπως το Plug-and-Play σε συνδιασμό με τα Windows 95, προσέθεσαν σημαντικές νέες συνατότητες στο hardware και στη ρύθμισή του από το BIOS. Χαρακτηριστικά όπως το "advanced power management" βελτίωσαν τις δυνατότητες αυτόματης ρύθμισης και μείωσαν το χρόνο που θα σπαταλούσαν οι χρήστες δοκιμάζοντας διαφορετικές ρυθμίσεις στο BIOS.

 

Ενα πρόβλημα όμως παραμένει: όσο φρέσκια και να είναι η έκδοση ενός BIOS, πάντα υπάρχει χώρος για λάθη. Δηλαδή υπάρχουν περιπτώσεις που ένα BIOS δε θα εντοπίσει σωστά μια συσκευή ή δεν θα κάνει τη βέλτιστη ρύθμιση κάποιας παραμέτρου. Η λανθασμένη ρύθμιση κάποιας παραμέτρου μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα, με κυριότερο τη δημιουργία περιττών καθυστερήσεων στο σύστημα. Επίσης, παλιές εκδόσεις BIOS προκαλούν περίεργα crashes καθώς και προβλήματα συμβατότητας. Με άλλα λόγια, αν θέλετε τη μέγιστη απόδοση από το σύστημά σας, πρέπει να περάσετε μια βόλτα από το BIOS.

 

Πως λειτουργεί το BIOS

 

Οπως είπαμε το BIOS περιέχει τις αρχικές οδηγίες που θα εκτελέσει το PC όταν το ανοίξουμε. Μετά θα εκτελέσει οδηγίες και προγράμματα από τη δισκέτα ή το σκληρό δίσκο. Επίσης το BIOS είναι υπεύθυνο και για άλλες δουλειές που γίνονται στην αρχή όπως το POST (power-on self test). Επίσης προσφέρει το interface μεταξύ προγραμμάτων και hardware με τη μορφή μιας λίστας με τα interrupt handlers. Interrupt σημαίνει διακοπή, και για παράδειγμα όταν πατήσουμε ένα πλήκτρο, η CPU κάνει μια διακοπή για να 'διαβάσει' αυτό το πλήκτρο. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργούν και οι άλλες συσκευές εισόδου/εξόδου (serial, parallel, video, ήχος, HD controllers κλπ).

 

Μερικά παλιά PC δεν μπορούν να συνεργαστούν με σύγχρονα περιφεριακά γιατί το BIOS τους δεν τα υποστηρίζει. Το πρόβλημα συνήθως λύνεται με την αντικατάσταση του BIOS με μια νέα έκδοση.

 

CMOS

 

CMOS είναι τα αρχικά για Complementary Metal Oxide Semiconductor, το οποίο δεν είναι παρά μια μορφή μνήμης RAM, μεγέθους 64 bytes, που κρατάει τις ρυθμίσεις του BIOS ώστε αυτές να υπάρχουν κάθε φορά που ανοίγουμε το PC. Για να μη χάνονται όταν το σβήνουμε, υπάρχει μια μικρή μπαταρία που κρατά ενεργή τη μνήμη CMOS. Τα μοντέρνα PC χρησιμοποιούν επαναφορτιζόμενη μπαταρία Νικελίου-Καδμίου η οποία φορτίζεται όση ώρα είναι ανοιχτό το PC. Τέλος, μερικά PC διαθέτουν νέα τεχνολογία που λέγεται Dallas Nov-Ram όπου πλέον δε χρειάζεται καν μπαταρία μιας και τα χρέη αυτής αναλαμβάνει ένα στοιχείο Λιθίου, ενσωματωμένο στην CMOS, με ζωή 10 χρόνια.

 

BIOS setup

 

Το BIOS setup είναι η διαδικασία της ρύθμισης του BIOS, δηλαδή των παραμέτρων του, ανάλογα με το hardware του υπολογιστή μας. Στο πρώτο IBM PC οι ρυθμίσεις αυτές γίνονταν απευθείας στο hardware με τα γνωστά DIP switches. Σε ορισμένα PC ή XT μάλιστα, η διαδικασία αυτή είχε σχεδόν γίνει τέχνη! Πάντως ακόμα και σήμερα έχουν διατηρηθεί τέτοιες ρυθμίσεις (συνήθως με jumpers) κύρια για θέματα μνήμης και χρονισμού. Με το πέρασμα των χρόνων τα chipsets έγιναν πιο περίπλοκα και τα BIOS απέκτησαν πολλές και περίπλοκες παραμέτρους. Επιπροσθέτως, αν και οι κατασκευαστές chipset και BIOS είναι πολύ λίγοι παγκοσμίως, δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν κάποια standards, με αποτέλεσμα ο μέσος χρήστης να έχει προβλήματα. Τα παράπονα για ελλειπή manuals σε motherboards και BIOS είναι πολύ συνηθισμένα. Τα πράγματα δυσκολεύουν κι άλλο αφού άλλες παράμετροι εξηγούνται από τον κατασκευαστή της board, άλλες απ'αυτόν του BIOS κι άλλες απο τον κατασκευαστή του chipset. Παράμετροι που χρειάζονται στον χρήστη ανακατεύνται με άλλες που μόνο τεχνικός πρέπει να πειράζει, ο οποίος με τη σειρά του πολλές φορές είναι εξίσου εν αγνοία με τον απλό χρήστη.

[ExCaLiBuR®]

Πώς θα "μπείτε" στο BIOS - Τι θα πρέπει να αλλάξετε

 

 

Κατά την εκκίνηση του υπολογιστή σας και προτού φορτωθεί το λειτουργικό σύστημα, θα πρέπει να πατήσετε ένα πλήκτρο ή έναν συνδυασμό πλήκτρων που διαφέρουν κατά περίπτωση. Συνήθως εμφανίζεται ένα μήνυμα στο κάτω μέρος της οθόνης όπως "press 'DEL' to enter Setup".

Αν δεν εμφανίζεται κανένα μήνυμα, δοκιμάστε τα πλήκτρα F1, F2, F6, F10 ή τους συνδυασμούς "Alt"+"F1", "Ctrl"+"Alt"+"Esc".

Τι θα πρέπει να αλλάξετε

 

Υπάρχουν αρκετά πράγματα που μπορείτε να αλλάξετε σε ένα BIOS. Δυστυχώς, όμως, οι ίδιες επιλογές συχνά απαντώνται με διαφορετικά ονόματα στα BIOS διαφορετικών κατασκευαστών. Επίσης, ίσως υπάρχουν επιλογές οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στο δικό σας BIOS, γιατί ο κατασκευαστής του δεν θέλησε να επιτρέψει την επέμβασή σας στις αντίστοιχες παραμέτρους.

 

Προσοχή! Ορισμένες από τις επιλογές του BIOS είναι βασικές για τη λειτουργία του και μια πιθανή τροποποίησή τους μπορεί να "κολλήσει" τον υπολογιστή σε τέτοιο σημείο ώστε να μην εκκινεί. Για το λόγο αυτόν θα πρέπει να κρατήσετε τις τρέχουσες επιλογές του συστήματός σας, ώστε να μπορείτε να επανέλθετε σε αυτές. Αν έχετε εκτυπωτή, μπορείτε να πάρετε ένα τυπωμένο αντίγραφο των επιλογών με το πλήκτρο "Print Screen".

 

BIOS Plug'n'Play

 

Σίγουρα θα γνωρίζετε τη λειτουργία Plug'n'Play που προσφέρουν τα Windows 95 για την αυτόματη αναγνώριση και σύνδεση των καρτών επέκτασης καθώς και διάφορων περιφερειακών μονάδων. Για να χρησιμοποιηθεί η λειτουργία αυτή, ο υπολογιστής σας πρέπει να διαθέτει BIOS που να την υποστηρίζει. Ωστόσο, ακόμη και αν το BIOS που διαθέτετε δεν είναι Plug'n'Play, μπορείτε να εγκαταστήσετε και να λειτουργείτε κανονικά τα Windows 95. Σε τέτοια περίπτωση όμως θα πρέπει να εγκαθιστάτε "χειροκίνητα" κάθε νέα κάρτα.

 

Προκειμένου να καταλάβετε αν το BIOS του υπολογιστή σας είναι Plug'n'Play, παρατηρήστε προσεκτικά τα μηνύματα που εμφανίζονται κατά την εκκίνηση. Αναζητήστε προτάσεις όπως "Plug&Play BIOS Version..." ή "VBS 2.00". Μια άλλη ένδειξη είναι η ύπαρξη επιλογών του τύπου "Plug and Play Configuration" μέσα στο BIOS - Setup.

 

Ενεργοποιήστε τη λειτουργία Plug and Play

 

Η επιλογή για την ενεργοποίηση της λειτουργίας Plug and Play στο ΑΜΙ BIOS βρίσκεται στο menu "Advanced Plug ang Play Configuration" και ονομάζεται "Configuration Mode". Εκεί θα πρέπει να εισαγάγετε την ένδειξη "Use ICU". Επίσης, στην επιλογή "Boot with PnP BIOS" τοποθετήστε την ένδειξη "Windows 95 ΤΜ" ή "Enabled".

 

Στο Award BIOS η επιλογή ονομάζεται PCI and PnP Setup, ενώ στο Phoenix BIOS βρίσκεται στο menu Plug and Play O/S και για να την ενεργοποιήσετε θα πρέπει να εισαγάγετε ένα "Yes".

 

Block Transfer rate

 

Η ρύθμιση του ρυθμού μεταγωγής δεδομένων σε Block mode επιδρά στον τρόπο μεταφοράς των αρχείων στο δίσκο του υπολογιστή. Ο ρυθμός Block καθορίζει ότι η μεταφορά δεν θα γίνεται για κάθε μπλοκ δεδομένων χωριστά αλλά τα μπλοκ θα συγκεντρώνονται σε μεγαλύτερα πακέτα και τότε θα αποστέλλονται.

 

Βελτιστοποίηση DMA

 

Η παράμετρος αυτή καθορίζει το αν θα υπάρχει ή όχι μια μικρή καθυστέρηση στη μεταφορά δεδομένων από συσκευές που έχουν απευθείας πρόσβαση στη μνήμη (DMA-Direct memory Access). Αν δεν έχετε πρόβλημα με τη μεταφορά δεδομένων από τον οδηγό δισκέτας ή το σκληρό δίσκο, τότε μπορείτε να απενεργοποιήσετε την επιλογή αυτή.

 

Γραφικά κάτω από DOS

 

Αν, παρά την επέλαση των Windows χρησιμοποιείτε γραφικά κάτω από το λειτουργικό σύστημα DOS, τότε θα πρέπει να ενεργοποιήσετε την επιλογή Shadow-Option. Με την εν λόγω επιλογή αντιγράφεται το VGA-BIOS καθώς και οι ρουτίνες από το System-BIOS στην επάνω περιοχή της κεντρικής μνήμης, ώστε να ενεργοποιούνται ταχύτερα. Φυσικά, η αντιγραφή έχει νόημα όταν η μνήμη της κάρτας γραφικών είναι αργή σε σχέση με την κεντρική. Αυτό συμβαίνει με τις κάρτες γραφικών τύπου ISA και όχι με τις σύγχρονες PCI.

 

Μνήμη Cache

 

Επαληθεύστε μέσα από το BIOS του συστήματός σας ότι η εσωτερική και η εξωτερική μνήμη cache είναι ενεργοποιημένες.

 

Αν το BIOS του υπολογιστή σας έχει κατασκευαστεί από την ΑΜΙ και η κεντρική μνήμη του είναι 16ΜΒ και άνω, τότε μπορείτε να ενεργοποιήσετε (Enabled) την επιλογή "Above 16MB Cacheable" που βρίσκεται στον κατάλογο Advanced Chipset Setup. Η επιλογή αυτή έχει επίδραση στην ταχύτητα πρόσβασης στη μνήμη cache.

 

Μπορείτε να καθορίσετε το ρυθμό αποστολής και ανάγνωσης των δεδομένων στη μνήμη cache, καθώς και το χρόνο αναμονής της (wait state) ώστε να είναι ο μικρότερος δυνατός. Αυτό όμως είναι εφικτό μόνο όταν και τα chips της cache μπορούν να ανταποκριθούν σε αντίστοιχα μικρό χρόνο. Αν τα chips της μνήμης cache του υπολογιστή σας έχουν χρόνο απόκρισης 15 nanosecond, τότε μπορείτε να επιλέξετε στο BIOS τις ρυθμίσεις για μέγιστη ταχύτητα. Αν δεν γνωρίζετε πόσο γρήγορα είναι τα chips της cache σας, τότε μπορείτε να δοκιμάσετε την πιο ταχεία ρύθμιση και, αν παρουσιαστούν προβλήματα, να μεταβείτε σταδιακά σε πιο αργές επιλογές.

 

Πρόσβαση με Burst-Mode

 

Η πρόσβαση στη μνήμη με ρυθμό Burst-Mode καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα δέχεται τα δεδομένα ο επεξεργαστής. Γενικά ισχύει ο κανόνας ότι όσο πιο μικρές τιμές δίνουμε στις αντίστοιχες παραμέτρους τόσο πιο γρήγορη θα είναι η πρόσβαση και η τροφοδοσία του επεξεργαστή.

 

Κύκλοι αναμονής (Wait stages)

 

Οι κύκλοι αναμονής είναι απαραίτητοι για το συγχρονισμό του επεξεργαστή με αργά chips μνήμης. Κύκλος αναμονής 1 σημαίνει ότι ο επεξεργαστής χρησιμοποιεί τη μισή από τη διαθέσιμη ταχύτητα πρόσβασης, κύκλος αναμονής 2 σημαίνει χρήση του 1/3 της διαθέσιμης ταχύτητας κ.λπ.

 

PCI Burst

 

Αντίστοιχα με τη μνήμη και ο δίαυλος PCI μπορεί να εργαστεί σε ρυθμό Burst (ριπές δεδομένων). Το Phoenix BIOS δεν διαθέτει την επιλογή αυτή.

 

Οικονομία ρεύματος Σε πολλά BIOS έχετε τη δυνατότητα να ρυθμίσετε τον υπολογιστή σας έτσι ώστε να διακόπτεται την τροφοδοσία της οθόνης και του σκληρού δίσκου έπειτα από ένα ορισμένο διάστημα. Την ίδια λειτουργία επιτελούν σήμερα και πολλά σύγχρονα monitos σε συνεργασία με το λειτουργικό σύστημα.

 

Αυτόματη ρύθμιση

 

Πολλά BIOS μπορούν αυτόματα να ανιχνεύσουν τη σύνθεση του υπολογιστή και να εγκαταστήσουν τις κατάλληλες επιλογές. Αν όμως έχετε ενεργοποιημένη την επιλογή "Auto Configuration", τότε δεν έχετε τη δυνατότηα αλλαγής αρκετών από τις επιλογές του BIOS όπως, για παράδειγμα, αυτών του τρόπου πρόσβασης στη μνήμη. Η πρότασή μας είναι να την απενεργοποιήσετε, αφού οι προτεινόμενες επιλογές δεν είναι οι καλύτερες δυνατές.

CPU/PCI Post Memory Write

 

Με την παράμετρο CPU/PCI Post Memory Write ενεργοποιημένη ο επεξεργαστής στέλνει τα δεδομένα όχι απευθείας στον δίαυλο PCI αλλά σε μια ενδιάμεση γρήγορη μνήμη. Από τη μνήμη αυτή αναλαμβάνει ο PCI controller τον έλεγχο της αποστολής των δεδομένων. Το ΑΜΙ BIOS δεν διαθέτει την παράμετρο αυτή.

 

Fast Programmed I/O Modes

 

H παράμετρος Fast Programmed I/O Modes καθορίζει το ρυθμό μεταγωγής των δεδομένων από έναν σκληρό δίσκο τύπου EIDE προς και από τη μνήμη του συστήματος. Οσο μεγαλύτερο PIO Mode τοποθετήσετε τόσο ταχύτερα θα δουλεύει το interface του δίσκου. Συνήθως για τους περισσότερους δίσκους ένα PIO Mode 3 (μέγιστο 11,1 ΜΒ/s) ή PIO Mode 4 (μέγιστο 16,6MB/s) είναι αρκετό. Την παράμετρο αυτή θα βρείτε στο menu Hard-Disk στο AMI BΙΟS, η δε πρότασή μας είναι να τοποθετήσετε την τιμή "Auto" ή "Auto Configured" ώστε να αποφασίσει το BIOS για την καλύτερη τιμή. Στο Award BIOS θα βρείτε την αντίστοιχη επιλογή με όνομα "IDE 0/1 Master/slave Mode" κάτω από το menu "Chipset Features Setup".

 

Στο Phoenix BIOS η αντίστοιχη επιλογή βρίσκεται στο menu "Main Hard Disk X:". Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το PIO Mode αναφέρεται στην ταχύτητα της θύρας επικοινωνίας του σκληρού δίσκου και όχι στην ίδια την ταχύτητα του σκληρού δίσκου που εξαρτάται από άλλους παράγοντες.

 

IDE 32-bit Transfer Mode

 

Με την ανωτέρω επιλογή ενεργοποιημένη ο ελεγκτής του δίσκου γράφει ή διαβάζει ταυτόχρονα δύο τμήματα δεδομένων των 16-bit και έτσι αυξάνει ο ρυθμός μεταγωγής τους. Στο AMI BIOS θα συναντήσετε την εν λόγω επιλογή κάτω από το menu "Advanced Chipset Setup", στο Award BIOS κάτω από menu "BIOS Features Setup", ενώ στο Phoenix BIOS κάτω από το menu "Main hard Disk X:" με την ονομασία "32-bit I/O".

 

Προσοχή! Η επιλογή αυτή δεν συνεργάζεται με όλους τους ελεγκτές δίσκων. Αν ο υπολογιστής σας δεν κάνει εκκίνηση από τον δίσκο, απενεργοποιήστε την.

 

Latency Time (PCI Clocks) Με την επιλογή Latency Time καθορίζουμε το χρονικό διάστημα κατά το οποιό μία κάρτα PCI θα κρατά το δίαυλο για δική της χρήση, προτού τον παραχωρήσει σε μια άλλη κάρτα που τον ζητά. Ο χρόνος καθορίζεται με βάση τους κύκλους (του ρολογιού) του επεξεργαστή. Η standard τιμή είναι 66, ωστόσο μπορείτε να θέσετε 70 ή 80 κύκλους. Αν με την τιμή αυτή παρουσιαστούν προβλήματα στον ήχο, σε κινούμενο video ή στην κάρτα δικτύου, μειώστε την σε 50 ή ακόμα και σε 40 κύκλους.

 

Η επιλογή αυτή στο AMI BIOS βρίσκεται κάτω από το menu "Advanced Chipset Setup", στο Award BIOS κάτω από το menu "PCI and PNP Setup" και έχει την ονομασία "PCI Latency Timer" και στο Phoenix BIOS βρίσκεται κάτω από το menu "Advanced System Setup, PCI Devices" και έχει την ονομασία "Latency Timer Value".

 

Parallel Port Mode

 

Με την ανωτέρω επιλογή καθορίζεται ο ρυθμός λειτουργίας της παράλληλης θύρας του υπολογιστή. Στο AMI BIOS η συγκεκριμένη επιλογή βρίσκεται κάτω από το menu "Advanced Peripheral Configuration". H standard τιμή που μπορείτε να θέσετε είναι "Compatible". Αν διαθέτετε κάποια εξελιγμένη θύρα, μπορείτε να θέσετε την τιμή "Bidirectional" ή τις ακόμα πιο ισχυρές ECP (Enchaced Capabilities Port) και EPP (Enhanced Parallel Port). Στο Award BIOS, κάτω από το menu "Chipset Features Setup", η αντίστοιχη επιλογή έχει όνομα "Parallel Port Mode", ενώ στο Phoenix BIOS βρίσκεται κάτω από το menu "Advanced Peripheral Configuration" και ονομάζεται "Parallel Mode".

 

Hot Key

 

Με τον συνδυασμό πλήκτρων "Ctrl"+"Alt"+" Το πλήκτρο που θα καθορίσετε ως Hot Κey" μπορείτε να αναγκάσετε τον υπολογιστή σας να περιέλθει σε κατάσταση οικονομίας ρεύματος. Στην εν λόγω κατάσταση δεν λειτουργεί η οθόνη, ο επεξεργαστής και ο σκληρός δίσκος του. Η επιλογή αυτή υπάρχει μόνο στο AMI BIOS κάτω από το menu Advanced Power Management Configuration.

 

Password Cheking Option

 

Μέσω της συγκεκριμένης επιλογής μπορείτε να εισάγετε ένα συνθηματικό, το οποίο θα ζητά ο υπολογιστής σας κάθε φορά που ενεργοποιείται. Χωρίς την εισαγωγή του συνθηματικού ο υπολογιστής δεν εκκινεί. Η επιλογή αυτή υπάρχει στο AMI BIOS κάτω από το menu Advanced CMOS Setup. Στο Award BIOS η αντίστοιχη επιλογή ονομάζεται Security Option και βρίσκεται στο menu BIOS Features Setup, ενώ στο Phoenix BIOS μπορείτε να δηλώσετε δύο τύπων συνθηματικά: ως Supervisor (διαχειριστής) και ως User (χρήστης).

 

Προσοχή! Η συμβουλή μου είναι να χρησιμοποιήσετε συνθηματικό (password) μόνο στην περίπτωση που πράγματι υπάρχει πρόβλημα ασφάλειας των δεδομένων σας. Αν το ξεχάσετε, δεν θα μπορείτε να δουλέψετε στον υπολογιστή και η διαδικασία επαναφοράς του είναι αρκετά χρονοβόρα.

 

Ενημερώστε το BIOS

 

Αν το BIOS που διαθέτετε είναι τύπου Flash, τότε μπορείτε να αλλάξετε τα περιεχόμενά του και να το ενημερώσετε σχετικά εύκολα, απευθυνόμενοι στην εταιρία από όπου αγοράσατε το σύστημά σας ή "κατεβάζοντας" τα αντίστοιχα αρχεία από το Internet. Η εργασία αυτή δεν συνιστάται σε αρχάριους και θα πρέπει να γίνει μόνο αν αντιμετωπίζετε προβλήματα με το BIOS που ήδη έχετε. Σε κάθε περίπτωση είναι καλύτερα να απευθυνθείτε στην εταιρία από την οποία αγοράσατε τον υπολογιστή σας ή να αναζητήσετε κάποιον με ειδικές γνώσεις.

[ExCaLiBuR®]

Επιλογές Bios

 

 

 

Virus Warning

 

Επιλογές : Enabled, Disabled, ChipAway

 

Όταν το Virus Warning είναι ενεργοποιημένο (enabled), τότε κάθε φορά που θα πηγαίνει μία εφαρμογή ή ένας ιός να γράψει στο boot sector ή το Partition table, το BIOS θα σας ενημερώνει με ένα μήνυμα. Καλό είναι να αφήνετε τη λειτουργία αυτή ενεργοποιημένη αν και ουσιαστικά αφορά μόνο στη προστασία του boot sector και του partition table και όχι ολόκληρου του σκληρού δίσκου. Μερικές φορές όμως υπάρχει πιθανότητα να παρουσιαστούν προβλήματα κατά την εγκατάσταση κάποιων εφαρμογών. Όπως για παράδειγμα κατά τη διάρκεια εγκατάστασης των Windows 98. Επίσης αρκετά προγράμματα διάγνωσης μπορεί να προκαλέσουν κάποιο μήνυμα λάθους. Πριν τρέξετε τέτοιου είδους εφαρμογές καλό είναι λοιπόν να το έχετε από πριν απενεργοποιήσει. Επίσης θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η συγκεκριμένη λειτουργία είναι άχρηστη για τους σκληρούς δίσκους που χρησιμοποιούν τους δικούς τους controllers, όπως για παράδειγμα οι δίσκοι SCSI ή ακόμη και αυτοί που συνδέονται με κάρτα UltraDMA 66, αφού ο έλεγχος των συγκεκριμένων σκληρών δίσκων υπερπηδούν τις διαταγές του BIOS. Μερικές motherboards έχουν κωδικούς anti-virus μέσα στο BIOS (π.χ: ChipAway). Ενεργοποιώντας το λοιπόν έχετε ακόμη ένα μέτρο προστασίας απέναντι στους χιλιάδες ή μήπως εκατομμύρια- ιούς.

 

CPU Level 1 Cache

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Αυτή η παράμετρος χρησιμοποιείται για να ενεργοποιεί ή να απενεργοποιεί την L1 (primary) cache της CPU (επεξεργαστής). Φυσικά είναι προρυθμισμένη έτσι ώστε να είναι ενεργοποιημένη. Αυτή η λειτουργία είναι πολύ χρήσιμη για αυτούς που αρέσκονται στο overclocking αφού έτσι μπορούν εύκολα να βρουν τις αιτίες του προβλήματος εάν το overclocking αποτύχει..Π.χ: Εάν μία CPU δεν μπορεί να πιάσει τα 500MHz με τη L1 cache ενεργοποιημένη, τότε η cache είναι αυτή που πιθανόν δημιουργεί το πρόβλημα. Παρόλ αυτά εάν τυχόν απενεργοποιήσετε την L1 cache μόνο και μόνο για να ανεβάσει ο επεξεργαστής συχνότητες (overclocking) νομίζοντας ότι έτσι κάνετε γρηγορότερο τον υπολογιστή σας, είστε γελασμένοι. Απενεργοποιώντας την L1 σε επεξεργαστές της οικογένειας P6 (Pentium Pro, Pentium II,III, Celeron) είναι σαν να τους υποτριπλασιάζετε και βάλε- τη ταχύτητα λειτουργίας τους.

 

CPU  Level 2 Cache

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Αυτή η παράμετρος αφορά στη δευτερεύουσα cache (L2, secondary). Φυσικά είναι προρυθμισμένη έτσι ώστε να είναι ενεργοποιημένη. Πιθανόν πάλι, εάν κάνετε overclocking σε κάποια CPU να χρειαστείτε να την απενεργοποιήσετε, αν και πραγματικά η μείωση της απόδοσης θα είναι τέτοια που δεν αξίζει το κόπο.

 

CPU L2 Cache ECC Checking

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Αυτή η λειτουργία ενεργοποιεί ή απενεργοποιεί την ECC λειτουργία της L2 cache. Η ενεργοποίηση του παρόντος είναι ενδεδειγμένη αφού δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει και να διορθώνει λάθη μονού-bit που αποθηκεύονται στη cache. Επίσης ελέγχει και διπλού-bit λάθη αλλά δεν τα διορθώνει. O έλεγχος ECC στις μνήμες (και όχι μόνο στη cache) σταθεροποιεί κατά πολύ τη λειτουργία του συστήματος. Πολύ περισσότερο δε σε overclocked ταχύτητες. Βέβαια πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ο έλεγχος ECC καθυστερεί τις επιδόσεις. Πράγματι, αλλά αυτή καθυστέρηση θεωρείται αμελητέα και μη υπολογίσιμη εάν αναλογιστούμε ότι μπορεί να μας γλιτώσει από πολλά κρεμάσματα του συστήματος μας. Εάν θέλετε σταθερότητα χωρίς πολλά κολλήματα ενεργοποιήστε τη.

 

Quick Power On Self Test

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Όταν είναι ενεργοποιημένη αυτή η λειτουργία το BIOS θα πραγματοποιήσει λιγότερες δοκιμές και σε πολύ συντομότερο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του boot. Απενεργοποιήστε το για γρηγορότερη εκκίνηση (booting) αν και πιθανόν έτσι να μην αναγνωρίσει αμέσως ο υπολογιστής εάν κάποιο υποσύστημα του δεν λειτουργεί σωστά.

 

Boot Sequence

 

Επιλογές :

A, C, SCSI/EXT

C, A, SCSI/EXT

C, CD-ROM, A

CD-ROM, C, A

D, A, SCSI/EXT (μόνο όταν έχετε τουλάχιστον 2 IDE hard disks)

E, A, SCSI/EXT (μόνο όταν έχετε τουλάχιστον 3 IDE hard disks)

F, A, SCSI (μόνο όταν έχετε 4 IDE hard disks)

SCSI/EXT, A, C

SCSI/EXT, C, A

A, SCSI/EXT, C

LS/ZIP,C

 

Αυτή η λειτουργία σας επιτρέπει να καθορίζετε τη σειρά των δίσκων αποθήκευσης με την οποία το BIOS θα ψάχνει για το λειτουργικό σύστημα. Για να μην δαπανά πολύ χρόνο κατά την εκκίνηση πρέπει να βάλετε το σκληρό σας δίσκο σαν πρώτο (c. Ειδικότερα: Μερικές motherboards (π.χ: Abit BE6, BP6) έχουν έναν επιπλέον onboard IDE controller. Έτσι οι παράμετροι στη συγκεκριμένη ρύθμιση αλλάζουν και από SCSI έχουν την επιλογή EXT. Αυτή η παράμετρος επιτρέπει στον υπολογιστή να “διαβάζει” το λειτουργικό σύστημα από κάποιο δίσκο που βρίσκεται στην 3η ή στην 4η από τις IDE θύρες. Τέλος οι λειτουργίες LS/ZIP αφορούν στα αποθηκευτικά μέσα τύπου LS-120 (Imation) και ZIP (Iomega) με τα οποία εάν περιέχουν μία bootable έκδοση του λειτουργικού συστήματος μπορείτε να εκκινήσετε τον υπολογιστή σας.

Swap Floppy Drive

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Αυτή η παράμετρος είναι πολύ χρήσιμη όταν θέλετε να αλλάξετε τη θέση των Floppy Drives. Αντί να ανοίξετε το κουτί και να αρχίσετε να ξεβιδώνετε δεν έχετε παρά να την ενεργοποιήσετε. Τότε το πρώτο drive θα ονομαστεί σαν B: και το δεύτερο σαν A:. Επίσης είναι χρήσιμη εάν τα Floppy Drive είναι διαφορετικά (π.χ: 31/2’’ και 51/4’’) και θέλετε να κάνετε εκκίνηση από κάποιο από τα δύο. (Ο υπολογιστής κάνει boot μόνο από το Floppy Drive το οποίο είναι το A.

 

Boot Up Floppy Seek

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Aυτή η παράμετρος αφορά στο αν το BIOS θα ελέγχει το floppy drive κατά τη διάρκεια της εκκίνησης του υπολογιστή. Εάν δεν μπορέσει να βρεί κάποιο drive (λόγω κάποιου προβλήματος) θα αναφέρει ένα μήνυμα λάθους. Επίσης ελέγχει εάν το drive έχει 40 ή 80 tracks (αν και όλα τα drives σήμερα έχουν 80 tracks). Καλό θα είναι να απενεργοποιήσετε αυτή τη παράμετρο για γρηγορότερη εκκίνηση του υπολογιστή.

 

Boot Up NumLock Status

Επιλογές : On, Off

 

Αυτή η παράμετρος ελέγχει τη κατάσταση του πλήκτρου Numlock κατά τη διάρκεια της εκκίνησης. Εάν είναι ενεργοποιημένη τότε το δεξί μέρος του πληκτρολογίου (αυτό με τους αριθμούς) λειτουργεί σαν αριθμομηχανή. Εάν είναι απενεργοποιημένη τότε λειτουργεί σαν Cursor Keys (πλήκτρα ελέγχου του δρομέα).

 

Gate A20 Option

 

Επιλογές : Normal, Fast

 

Η Επιλογή Gate A20 χρησιμοποιείται για να καθορίζει λειτουργίες της μνήμης πάνω από το μέγεθος του 1ΜΒ. Οταν αυτή η επιλογή είναι ρυθμισμένη στο Fast, τότε τη λειτουργία της A20 περνάει στον έλεγχο του chipset της motherboard. Γενικότερα είναι μία επιλογή που καλό είναι να είναι πάντα ρυθμισμένη στο Fast αφού στα σύγχρονα συστήματα δεν υπάρχει λόγος (ούτε για λόγους συμβατότητας) να γυρίσετε τη ρύθμιση στο Normal. Στη δεύτερη περίπτωση το σύστημα γίνεται αισθητά πιο αργό αφού η λειτουργία της A20 καθορίζεται από ένα pin του Keyboard controller.

 

Typematic Rate Setting

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Το χαρακτηριστικό αυτό, σας δίνει την δυνατότητα να ελέγχετε τον ρυθμό επανάληψης του πατήματος ενός πλήκτρου (keystroke repeat rate), σε περίπτωση που πιέζετε ένα πλήκτρο συνέχεια. Όταν το ενεργοποιήσετε, μπορείτε χειροκίνητα να βάλετε τις ρυθμίσεις που θέλετε, χρησιμοποιώντας τα Typematic Rate και Typematic Rate Delay. Εάν το έχετε disabled, το BIOS θα χρησιμοποιεί τις στάνταρτ ρυθμίσεις (default settings).

 

Typematic Rate (Chars/Sec)

 

Επιλογές : 6, 8, 10, 12, 15, 20, 24, 30

 

Αυτή η ρύθμιση αφορά τον ρυθμό (Rate), με τον οποίο το πληκτρολόγιο θα επαναλάβει το χτύπημα ενός πλήκτρου, αν το πιέζετε συνέχεια. Δουλεύει μόνο, αν έχετε ενεργοποιημένη την επιλογή Typematic Rate Setting .

Typematic Rate Delay (Msec)

 

Επιλογές : 250, 500, 750, 1000

 

Αυτή η ρύθμιση αφορά την καθυστέρηση (delay), σε milliseconds, πριν το πληκτρολόγιο αρχίσει αυτόματα να επαναλαμβάνει τα χτυπήματα ενός πλήκτρου, όταν το πιέζετε συνέχεια. Αυτή η επιλογή δουλεύει μόνο αν έχετε ενεργοποιημένο το Typematic Rate Setting .

 

Security Option

 

Επιλογές : System, Setup

 

Αυτή η επιλογή θα δουλέψει, μόλις εισάγετε ένα συνθηματικό (password) μέσω του PASSWORD SETTING, που θα το βρείτε έξω στην βασική οθόνη του BIOS.

 

Βάζοντας την ρύθμιση αυτή και το password σας μετά, κάθε φορά που θα ανοίγετε το μηχάνημα σας, θα σας το ζητάει για να συνεχίσει την εκκίνηση το σύστημα. Εάν διαλέξετε Setup, τότε το password θα απαιτείται για να μπείτε στα ενδότερα του BIOS και στα menu που έχει. Αυτό κρίνεται εξαιρετικά χρήσιμο σε system administrators ή σε καταστήματα που πουλάνε PC και δεν θέλουν αρχάριους χρήστες ή τίποτα περίεργους να σκαλίζουν τους υπολογιστές τους.

PCI/VGA Palette Snoop

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Αυτή η επιλογή είναι χρήσιμη μόνο αν χρησιμοποιείτε μια MPEG κάρτα ή μια addon κάρτα που κάνει χρήση του Feature Connector της κάρτας γραφικών. Διορθώνει τα λανθασμένα χρώματα με το να παρακολουθεί συνέχεια το framebuffer memory της κάρτας γραφικών και τροποποιώντας (κάνοντας synchronizing) την πληροφορία που παραδίδεται από το Feature Connector της κάρτας γραφικών προς την κάρτα MPEG ή την addon κάρτα. Επίσης λύνει το πρόβλημα της αντιστροφής της εικόνας σε μαύρη οθόνη, αφού χρησιμοποιήσατε πριν την MPEG κάρτα.

 

 

Assign IRQ For VGA

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Πολλοί τελευταίοι high-end επιταχυντές γραφικών (graphics accelerator cards), θέλουν τώρα ένα IRQ για να λειτουργήσουν κανονικά. Απενεργοποιώντας αυτό το χαρακτηριστικό, θα έχει σαν αποτέλεσμα την όχι σωστή λειτουργία της κάρτας γραφικών και αρκετά φτωχή απόδοση της. Για τον λόγο αυτό, καλύτερα να είστε σίγουροι και να έχετε πάντα ενεργοποιημένη την επιλογή αυτή, εφόσον έχετε διαπιστώσει κάποια προβλήματα με την κάρτα γραφικών σας. Όμως, μερικές πιο παλιές κάρτες 3D γραφικών δεν χρειάζονται το IRQ για να τρέξουν. Κοιτάξτε το manual της κάρτας γραφικών σας να είστε σίγουροι. Αν γράφει κατηγορηματικά, ότι η κάρτα σας δεν απαιτεί IRQ για να λειτουργήσει, τότε θα πρέπει να κάνετε την παραπάνω επιλογή disable οπωσδήποτε. Αν είστε σε αμφιβολία και δεν ξέρετε τι να βάλετε, συνιστώ καλύτερα να το έχετε ενεργοποιημένο (enabled).

MPS Version Control For OS Επιλογές : 1.1, 1.4

 

Αυτή η επιλογή είναι έγκυρη μόνο για multiprocessor motherboards (δηλαδή για συστήματα με πολλαπλούς επεξεργαστές), καθώς καθορίζει την έκδοση του Multiprocessor Specification (MPS) που η motherboard θα χρησιμοποιήσει.. Το MPS είναι ένας προσδιορισμός, με τον οποίο οι κατασκευαστές PC σχεδιάζουν και χτίζουν την αρχιτεκτονική για συστήματα της Intel με δυο ή περισσότερους επεξεργαστές.

 

Η MPS version 1.4 πρόσθεσε έξτρα δυνατότητες, για να βελτιώσει την υποστήριξη για πολλαπλό PCI bus και να δέχεται και τυχόν μελλοντικές επεκτάσεις. Επίσης απαιτείται για δευτερεύων PCI bus, να δουλεύει χωρίς την ανάγκη ύπαρξης ενός bridge. Οι νεώτερες εκδόσεις των λειτουργικών συστημάτων για servers, θα υποστηρίζουν την MPS 1.4 , οπότε θα μπορείτε να αλλάζετε το BIOS Setup από το default 1.1 στο 1.4 , εάν βέβαια το λειτουργικό σας σύστημα υποστηρίζει την έκδοση 1.4. Αφήστε την έκδοση στην παλιά 1.1 μονάχα αν τρέχετε παλιότερα λειτουργικά για servers. Τα WinNT για παράδειγμα, υποστηρίζουν την έκδοση 1.4.

 

 

Video BIOS Shadowing

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Όταν αυτή η επιλογή είναι enabled, τότε το Video BIOS αντιγράφεται στην μνήμη RAM του συστήματος σας για πιο γρήγορη πρόσβαση. Το Shadowing βελτιώνει κατά πολύ την απόδοση του BIOS, επειδή το BIOS μπορεί τώρα να διαβάζεται από την CPU μέσω του 64-bit DRAM bus, σε αντίθεση με το κλασικό 8-bit XT bus. Αυτό πραγματικά δείχνει πολύ ελκυστικό, την στιγμή που έχουμε τουλάχιστον μια αύξηση 100x στο data transfer rate (ρυθμός μεταφοράς δεδομένων) και το μόνο αντίτιμο είναι το χάσιμο λίγης μνήμης RAM, που χρησιμοποιείται ως αντίγραφο για τα περιεχόμενα της ROM. Βέβαια, πολλά σύγχρονα λειτουργικά συστήματα, προσπερνούν το BIOS τελείως και κάνουν προσπέλαση στο hardware της κάρτας γραφικών απευθείας. Έτσι με αυτό τον τρόπο, καμιά κλήση προς το BIOS δεν γίνεται και κανένα κέρδος από το BIOS shadowing δεν πετυχαίνουμε. Καταφέρνουμε όμως να μην έχουμε άσκοπη χρήση της RAM, μονάχα για να κάνουμε shadowing το Video BIOS, την στιγμή που δεν χρησιμοποιείται καθόλου.

 

Σχετικά τώρα με τα WinNT, υπάρχουν πληροφορίες στο link της Microsoft : Shadowing BIOS under WinNT 4.0. Σύμφωνα με το άρθρο που θα διαβάσετε εκεί, η διαδικασία για shadowing του BIOS, δεν επιφέρει καμιά ουσιαστική βελτίωση, επειδή δεν χρησιμοποιείται καθόλου από τα WinNT. Το μόνο που θα καταφέρετε, είναι να ξοδέψετε άσκοπα μνήμη RAM του συστήματος σας. Επίσης, σύμφωνα με κάποια manuals, υπάρχει μια σοβαρή πιθανότητα το σύστημα σας να γίνει ασταθές, ειδικά όταν μερικά παιχνίδια έχουν πρόσβαση στην περιοχή της RAM, η οποία έχει δεσμευτεί να κρατάει τα περιεχόμενα του Video BIOS.

 

Ένα θέμα που τέθηκε, είναι να μπορούσαν μονάχα 32KB του video BIOS να γίνουν shadowed. Τα καινούρια όμως video BIOS είναι αρκετά μεγαλύτερα από 32KB σε μέγεθος, αλλά εάν μόνο 32KB γίνουν τελικά shadowed και το υπόλοιπο κομμάτι έμενε στο hardware της κάρτας γραφικών, τότε ίσως κερδίζαμε περισσότερο στον τομέα της σταθερότητας του συστήματος μας. Οπότε αν έχετε πρόθεση, να κάνετε shadow το video BIOS, θα πρέπει να είστε αρκετά σίγουροι ότι ολόκληρο το video BIOS μπορεί να γίνει shadowed. Σε πολλές περιπτώσεις, μόνο ο C000-C7FF τομέας γίνεται shadowed με τις default ρυθμίσεις που έχει το σύστημα μας. Για να το διορθώσετε, θα χρειαστείτε :

 

· Να κάνετε enable το video BIOS shadowing (για την C000-C7FF περιοχή) και

· Να κάνετε enable το shadowing των υπολοίπων τμημάτων, όπως το C800-CBFF, έως ότου ολόκληρο το video BIOS γίνει shadowed.

Τελικά, οι πιο πολλές κάρτες γραφικών έρχονται τώρα με Flash ROM (EEPROM) , η οποία είναι πολύ πιο γρήγορη σε σχέση με την παλιά ROM και ακόμα πιο γρήγορη από την DRAM. Έτσι δεν υπάρχει πια η ανάγκη σε αυτές τις κάρτες, να γίνει το video BIOS shadowing ! Με άλλα λόγια, δεν πρέπει να κάνετε shadow το video BIOS, εφόσον η κάρτα γραφικών σας έρχεται μαζί με Flash ROM, επειδή δεν θα μπορείτε να ενημερώσετε τα περιεχόμενα της εάν έχετε ενεργοποιημένο το shadowing.

 

Από την άλλη όμως, υπάρχει ακόμα ίσως η ανάγκη να ενεργοποιήσετε το χαρακτηριστικό αυτό, ειδικά σε κάποια παλιότερα DOS παιχνίδια, τα οποία κάνουν χρήση του video BIOS, επειδή δεν κάνουν απευθείας πρόσβαση στον επεξεργαστή της κάρτας γραφικών. Αν παίζετε ακόμα μερικά παλιά DOS παιχνίδια, τότε μπορείτε (και μάλλον πρέπει) να ενεργοποιήσετε το Video BIOS Shadowing για καλύτερες επιδόσεις της κάρτας σας.

 

Ας κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στις κάρτες γραφικών. Όταν κυριαρχούσαν οι απλές VGA κάρτες γραφικών, ήμασταν όλοι ενθουσιασμένοι για τις δυνατότητες απεικόνισης που πρόσφεραν. Ερχόταν με ένα σεβαστό κομμάτι μνήμης για εκείνη την εποχή, εις την οποία σχηματιζόταν τα pixels (εικονοστοιχεία) τα οποία και εμφανιζόταν στη οθόνη μας. Πράγματα όπως να αλλάξουμε τα color palettes, screen resolutions, κτλ γινόταν με το να γράφονται σε ένα σύνολο καταχωρητών (registers) στην κάρτα μας πάνω. Οι εργασίες όλες όμως γινόταν από τον επεξεργαστή μας., που σήκωνε και όλο το βάρος. Για να λυθούν ορισμένα προβλήματα στην επικοινωνία της κάρτας γραφικών με τον επεξεργαστή μας, οι κατασκευαστές ενσωμάτωσαν πάνω στην κάρτα γραφικών ένα BIOS chip. Ήταν αρκετά απλό και ουσιαστικά αποτελούσε επέκταση του βασικού μας system BIOS.

 

Το ερώτημα είναι, γιατί προέκυψε η ανάγκη για το BIOS shadowing ? Η μνήμη βασικά αποθήκευε το BIOS που βρισκόταν σ&#

[ExCaLiBuR®]

Επιλογές του BIOS που αφορούν τον Σκληρό Δίσκο

 

 

IDE HDD Block Mode

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Το IDE HDD Block Mode είναι ένα χαρακτηριστικό που αυξάνει την ταχύτητα στην προσπέλαση (access) του σκληρού δίσκου, μεταφέροντας δεδομένα από πολλαπλές περιοχές (sectors) με την πρώτη, αντί να χρησιμοποιεί το παλιό και πιο αργό σύστημα με το single sector transfer mode (μεταφορά δεδομένων από έναν τομέα κάθε φορά). Όταν το ενεργοποιήσετε, το BIOS αυτομάτως θα εντοπίσει εάν ο σκληρός σας δίσκος υποστηρίζει block transfers και θα βάλει από μόνο του τις κατάλληλες ρυθμίσεις για το block transfer. Έως και 64KB δεδομένων μπορούν να μεταφερθούν ανά interrupt (διακοπή) με το IDE HDD Block Mode ενεργοποιημένο. Ουσιαστικά όλοι σχεδόν οι σκληροί δίσκοι υποστηρίζουν block transfers, οπότε δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος να μην είναι ενεργοποιημένο το IDE HDD Block Mode, που αυξάνει σημαντικά την ταχύτητα τους.

 

Εάν όμως τρέχετε WinNT, προσέξτε. Έχει αναφερθεί πως τα Windows NT, δεν υποστηρίζουν IDE HDD Block Mode και ενεργοποιώντας το, μπορεί να προκαλέσετε ΑΠΩΛΕΙΑ δεδομένων! Αν θέλετε να μάθετε και άλλες πληροφορίες σχετικά με το θέμα αυτό των WinNT, πηγαίνετε στο παρακάτω site της Microsoft να διαβάσετε : Enhanced IDE operation under WinNT 4.0. Σύμφωνα με το site, το IDE HDD Block Mode (και το 32-bit Disk Access) έχει παρατηρηθεί ότι προκαλεί σε μερικές περιπτώσεις καταστροφή των δεδομένων. Η Microsoft συστήνει για τα WinNT 4.0, να έχετε disable (απενεργοποιημένο) το IDE HDD Block Mode.

 

Εάν απενεργοποιήσετε το IDE HDD Block Mode, μονάχα 512 bytes δεδομένων μπορούν να μεταφέρονται ανά interrupt. Βέβαια γίνεται φανερό ότι πέφτει η απόδοση του δίσκου έτσι. Οπότε να έχετε πάντα ενεργοποιημένο το IDE HDD Block Mode για καλύτερες επιδόσεις, εκτός αν τρέχετε τα WinNT.

 

 

32-bit Disk Access

 

Επιλογές : Enabled, Disabled

 

Το 32-bit Disk Access, πρόκειται ουσιαστικά για λανθασμένη ονομασία, επειδή δεν επιτρέπει πραγματική 32-bit προσπέλαση στον σκληρό δίσκο. Αυτό που πραγματικά γίνεται, είναι ότι βάζει τον IDE controller να συνδυάζει δυο 16-bit αναγνώσεις από τον δίσκο σε μια 32-bit και στέλνοντας έτσι τα δεδομένα στον επεξεργαστή. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την πιο αποτελεσματική χρήση του PCI bus , καθώς λιγότερες εργασίες γίνονται, για την μεταφορά του ίδιου όγκου δεδομένων. Σύμφωνα με ένα άρθρο από την Microsoft, που θα το βρείτε στο Enhanced IDE operation under WinNT 4.0, το 32-bit disk access μπορεί να προκαλέσει καταστροφή των δεδομένων κάτω από τα WinNT μερικές φορές. Η ίδια η Microsoft συστήνει οι χρήστες των WinNT 4.0 να κάνουν disable το 32-bit Disk Access στον δίσκο τους. Εάν είναι απενεργοποιημένο, τα δεδομένα μεταφέρονται από τον IDE controller στον επεξεργαστή σε τμήματα των 16-bits. Αυτό βέβαια ρίχνει την απόδοση αρκετά, οπότε πρέπει πάντα να το έχετε ενεργοποιημένο, εκτός από τα WinNT, που υπάρχει ο φόβος για data corruption.

 

 

 

Πώς να αναβαθμίστε το BIOS του PC σας.

 

 

Η διαδικασία για να γίνει upgrade του BIOS δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη και σίγουρα είναι πολύ επικίνδυνη. Τα πράγματα όμως φαίνεται ότι αλλάζουν προς το καλύτερο με την καινοτομία του BIOS Live Update.

 

Δεν είναι λίγοι αυτοί, που αν και γνωρίζουν αρκετά για τους υπολογιστές, δεν έχουν σαφή εικόνα σχετικά με το τι είναι BIOS και ποια είναι η λειτουργία του.

Λίγα λόγια γενικά για το BIOS λοιπόν είναι απαραίτητα.

 

Το όνομά του προέρχεται από τα αρχικά Basic Input/Output System και μερικές φορές μπορεί να το συναντήσουμε και σα ROM BIOS, επειδή βρίσκεται αποθηκευμένο σε μία Read-Only Memory στο motherboard.

 

Το BIOS είναι το πρώτο πρόγραμμα που εκτελείται, μόλις ανοίξουμε το PC μας και είναι υπεύθυνο για τις εξής λειτουργίες:

1. Την έναρξη και τον έλεγχο του hardware (η διαδικασία αυτή ονομάζεται POST από τα αρχικά των λέξεων Power On Self Test).

2. Να φορτώσει και να τρέξει το λειτουργικό σύστημα.

3. Τη διαχείριση του setup με το οποίο μπορούμε να μεταβάλλουμε τις ρυθμίσεις του υπολογιστή.

4. Να βοηθάει τα λειτουργικά και τις εφαρμογές να διαχειρίζονται τις συσκευές, με τη χρήση των BIOS Run-Time Services ή BIOS Interrupts, που είναι μία ομάδα subroutines (υποπρογράμματα) γνωστή σε όσους προγραμματίζουν σε Assembly.

 

Πώς γίνεται το BIOS upgrade

 

Το BIOS είναι αποθηκευμένο συνήθως μέσα σε ένα ΕEP-ROM chip (Electrically Erasable Programmable ROM) στο motherboard. Αυτό σημαίνει, ότι είμαστε σε θέση να το αλλάξουμε, όταν χρειαζόμαστε κάτι επιπλέον απ' αυτό. Οι λόγοι για να κάνουμε κάτι τέτοιο προκύπτουν συνήθως, όταν προσθέσουμε νέο hardware στο σύστημά μας (για παράδειγμα καινούριο επεξεργαστή, ή μεγαλύτερο σκληρό δίσκο), το οποίο δεν υποστηρίζεται από την έκδοση του BIOS που έχουμε στη διάθεσή μας. Τότε θα πρέπει να ανατρέξουμε στο Internet για ένα BIOS upgrade.

Ο πρώτος στον οποίο θα πρέπει να απευθυνθούμε για κάτι τέτοιο, είναι φυσικά η κατασκευάστρια εταιρεία του motherboard που χρησιμοποιούμε.

Για να ολοκληρωθεί η όλη διαδικασία ευκολότερα και γρηγορότερα, θα πρέπει να γνωρίζουμε την εταιρεία κατασκευής του motherboard, το μοντέλο και την έκδοση του BIOS σε περίπτωση που έχουμε επαναλάβει κάποιο upgrade στο παρελθόν. Αυτές οι πληροφορίες μας δίνονται στην πρώτη (μαύρη) οθόνη που παίρνουμε με την έναρξη του PC.

 

Στην πάνω αριστερή γωνία βλέπουμε την έκδοση του BIOS, από κάτω το μοντέλο του motherboard, ενώ στην κάτω αριστερή γωνία βλέπουμε το BIOS ID string, από τον έκτο και έβδομο χαρακτήρα του οποίου μαθαίνουμε ποια είναι η κατασκευάστρια εταιρεία με τη βοήθεια του σχετικού πίνακα. Για να προλάβουμε να τα καταγράψουμε πριν χαθεί αυτή η οθόνη (και εξαφανίζεται γρήγορα), θα πρέπει να πατήσουμε 'Pause', ώστε να παραμείνει εκεί μέχρι να πατήσουμε κάποιο πλήκτρο για να συνεχιστεί η εκκίνηση του υπολογιστή.

Αφού συλλέξουμε λοιπόν τις απαραίτητες πληροφορίες, θα μπορέσουμε να βρούμε στο Internet το αρχείο BIOS-update που χρειαζόμαστε, το οποίο υπάρχει στο website της εταιρείας κατασκευής του motherboard, που αποτελεί και τη μοναδική αξιόπιστη πηγή για κάτι τέτοιο.

 

Στη συνέχεια αυτό το αρχείο θα πρέπει να το αποθηκεύσουμε σε floppy disk (αν είναι συμπιεσμένο το αρχείο πρέπει πρώτα να το αποσυμπιέσουμε και μετά να το αποθηκεύσουμε στη δισκέτα), μαζί με ένα πρόγραμμα που συνήθως ονομάζεται flash.exe και είναι αυτό που πραγματοποιεί την αντικατάσταση του BIOS. Επειτα κάνουμε επανεκκίνηση του υπολογιστή μας, με τη δισκέτα μέσα στο drive.

 

Το BIOS (που αν δεν έχουμε αλλάξει τις ρυθμίσεις default, ψάχνει για λειτουργικό πρώτα στο disc drive και μετά στο σκληρό) μας βγάζει σε command prompt. Εκεί τρέχουμε το flash.exe από το floppy disc, ορίζοντας το όνομα του αρχείου, που έχουμε κατεβάσει από το Internet.

 

Για παράδειγμα, αν το αρχείο μας ονομάζεται biosupd.rom, η εντολή που πρέπει να δώσουμε, είναι "a:\flash biosupd.rom". Τότε αρχίζει η διαδικασία αντικατάστασης του BIOS.

Εδώ απαιτείται η μεγαλύτερη προσοχή, γιατί αν για κάποιο λόγο και μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία σταματήσει η παροχή του ρεύματος (λόγω διακοπής ή αποσύνδεσης του καλωδίου τροφοδοσίας ή ακόμα επειδή πατήσαμε το reset), τότε θα μείνουμε χωρίς motherboard και κατ' επέκταση χωρίς PC

[ExCaLiBuR®]

Motherboard : Η βάση των πειραματισμών

 

 

Το μεγαλύτερο ρόλο στο overclocking, όταν αυτό είναι επιτρεπτό από τον επεξεργαστή, παίζει η motherboard καθώς μέσω αυτής γίνονται όλες οι απαραίτητες ρυθμίσεις. Επίσης, το πρώτο βήμα για το overclocking δεν είναι άλλο από την εξέταση των δυνατοτήτων τις οποίες σας προσφέρει η motherboard που διαθέτετε.

 

 

Οσον αφορά τις slot-1 motherboards (για επεξεργαστές Celeron, Pentium II, Pentium III), overclocking με δίαυλο μεγαλύτερο ή ίσο των 100MHz μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε όσες διαθέτουν τo νεότερο chipset AGPset 440ΒΧ της Intel ή οποιοδήποτε chipset από τρίτο κατασκευαστή. Oσες motherboard διαθέτουν τα προηγούμενης γενιάς chipsets της Intel (440LX και -ειδικά για Celeron- 440EX) έχουν συνήθως τη δυνατότητα επιλογής διαύλου έως και 83MHz.

 

Οι motherboard τέλος που διαθέτουν το πρώτης γενιάς chipset για Pentium II, με τον κωδικό 440FX, δεν ανεβάζουν τον δίαυλο πάνω από τα 66MHz. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως οι νέες motherboards που βασίζονται στο chipset 440ΖΧ (αποκλειστικά για τους νέους Celeron σε μορφή PPGA) έχουν συνήθως τη δυνατότητα επιλογής διαύλου 100MHz (προσοχή, γιατί υπάρχει έκδοση του 440ZX με δίαυλο 66MHz).

 

Τον τύπο του chipset που διαθέτει η δική σας motherboard μπορείτε να τον διαπιστώσετε είτε από το manual είτε από την εναρκτήρια οθόνη (POST screen) κατά τη διάρκεια του boot.

Οσες motherboards βασίζονται στο chipset 440BX διαθέτουν συνήθως και συχνότητες των 103, 112, 124 και 133 MHz, με τις δύο τελευταίες να είναι εξαιρετικά δύσκολες στην επίτευξή τους. Εδώ πρέπει να τονιστεί πως οι motherboards που κατασκευάζονται από την Intel δεν διαθέτουν δυνατότητα επιλογής της συχνότητας του διαύλου, αφού επίσημα δεν υποστηρίζονται άλλες συχνότητες από τα 66 και 100MHz. Τον ίδιο δρόμο είχαν ακολουθήσει στο παρελθόν και άλλοι κατασκευαστές, αλλά σύντομα άλλαξαν πορεία μόλις διαπίστωσαν τον μεγάλο αριθμό χρηστών που ζητούσε έλεγχο του διαύλου. Σε μια τέτοια motherboard η συχνότητα καθορίζεται αυτόματα στα 66 ή 100MHz οπότε θα πρέπει να την "ξεγελάσετε" (βλ. motherboards με αυτόματη αναγνώριση του διαύλου), ώστε να σας δώσει πρόσβαση σε συχνότητα 100MHz ή και μεγαλύτερη.

 

Εάν πρόκειται να αγοράσετε επεξεργαστή Celeron τύπου PPGA αποφύγετε την αγορά της σχετικής motherboard. Αντ' αυτού προτιμήστε motherboard τύπου Slot-1 και τοποθετήστε τον επεξεργαστή με τη χρήση προαιρετικού αντάπτορα. Η κίνηση αυτή σας δίνει σημαντικά πλεονεκτήματα. Κατά πρώτο λόγο έχετε αυξημένη επεκτασιμότητα αφού οι Slot-1 motherboards δέχονται όλους τους επεξεργαστές έκτης γενιάς και όχι μόνο τους Celeron.

Επιπλέον, οι PPGA motherboards βασίζονται ως επί το πλείστον στο παλαιότερο chipset 440LX της Intel, το οποίο δεν μπορεί να λειτουργήσει με δίαυλο μεγαλύτερο των 83MHz. Συν τις άλλοις είναι αδύνατο να καθορίσετε την τάση λειτουργίας του επεξεργαστή με το τέχνασμα που αναφέρουμε στη σχετική ενότητα, λόγω της PPGA συσκευασίας. Πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι υπάρχουν ποιοτικές διαφορές από motherboard σε motherboard που μπορεί να αποτρέψουν το overclocking ενός επεξεργαστή στα ίδια επίπεδα.

Οι motherboards που διαθέτουν ποιοτικό ρυθμιστή τάσης, ξεχωρίζουν από τους μεγάλους πυκνωτές που βρίσκονται πίσω από τον επεξεργαστή.

 

MOTHERBOARDS ΜΕ ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΥΛΟΥ

 

Εάν διαθέτετε μία motherboard με αυτόματη αναγνώριση του διαύλου, τότε, οι πιθανότητες για overclocking στα επιθυμητά επίπεδα μπορεί να είναι πολύ μικρές. Συγκεκριμένα, αυτές οι motherboard αναγνωρίζουν αυτόματα τον δίαυλο του επεξεργαστή οπότε εάν βάλετε έναν οποιονδήποτε Celeron ο δίαυλος θα "κλειδώσει" στα 66MHz, ενώ εάν βάλετε έναν Pentium II 350ΜHz και άνω θα τεθεί αυτόματα στα 100MHz. Μερικά μοντέλα θα επιτρέψουν να κάνετε "χειροκίνητο" overclocking στον Celeron με δίαυλο 75 ή 83ΜHz ενώ άλλα δεν διαθέτουν αυτή τη δυνατότητα, οπότε θα πρέπει να κάνετε το μεγάλο άλμα απευθείας στον δίαυλο των 100MHz (ακολουθώντας την παρακάτω διαδικασία) εφόσον όμως είστε σίγουροι ότι ο επεξεργαστής σας έχει καλά ποσοστά επιτυχίας.

 

Στο data sheet του Celeron αναφέρεται πως ένας και μόνο ακροδέκτης χρησιμοποιείται για την αναγνώριση της συχνότητας του διαύλου. Ετσι, εάν κατορθώσουμε να τον απομονώσουμε, ώστε να μην κάνει επαφή, η motherboard αντιλαμβάνεται ότι ο επεξεργαστής διαθέτει συχνότητα διαύλου 100MHz. Το συγκεκριμένο pin, ονόματι Β21, βρίσκεται στην οπίσθια πλευρά της συσκευασίας του επεξεργαστή και μπορούμε να το απομονώσουμε με τις ίδιες μεθόδους που αλλάζει και η τάση τροφοδοσίας (βλ. υλικά επικάλυψης).

 

Μετρώντας από τα δεξιά της συσκευασίας είναι ο εικοστός πρώτος ακροδέκτης (ενδέκατος μετρώντας μόνο τους κάτω ακροδέκτες).

 

 

ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΑΣΗΣ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ SLOT-1 MOTHERBOARDS

 

Οπως προαναφέραμε, πολλοί επεξεργαστές αδυνατούν να προσφέρουν υψηλότερες ταχύτητες εάν δεν τροφοδοτηθούν με περισσότερο ρεύμα. Δυστυχώς, όλοι οι επεξεργαστές έκτης γενεάς της Intel (Pentium II, Celeron, Pentium III) καθορίζουν αυτόματα την απαιτούμενη τροφοδοσία, με τη συνδρομή της motherboard.

Από την άλλη, οι μοναδικές motherboards που υποστηρίζουν τροποποίηση των Volt προέρχονται προς το παρόν από την Abit, ενώ, πρόσφατα, έκανε και η Asus μία παρόμοια κίνηση σε μια καινούργια έκδοση του μοντέλου P2B. Η υψηλότερη τάση οδηγεί στην παραγωγή ισχυρότερου και καθαρότερου σήματος, με αποτέλεσμα να ωφελεί ιδιαίτερα τους overclocked επεξεργαστές που εμφανίζουν προβλήματα αξιοπιστίας. Οι επεξεργαστές Pentium II 233, 266 και 300 που βασίζονται στον πυρήνα Klamath χρησιμοποιούν τάση ίση με 2,8V για τη λειτουργία τους. Οι νεότερες εκδόσεις των Pentium II 266 και 300 (πυρήνας Deschutes) χρησιμοποιούν μόλις 2,0V, όπως και όλοι οι Celeron και Pentium II μεγαλύτερων ταχυτήτων.

 

Οπως αναφέρεται στο data sheet που έχει εκδώσει η Intel για τον Pentium II, η επιλογή της τάσης καθορίζεται από μία σειρά πέντε ακροδεκτών (pins), οι τρεις εκ των οποίων εντοπίζονται στο εμπρόσθιο τμήμα του slot-1 cartridge (εκεί όπου βρίσκεται και η CPU), ενώ οι άλλοι δύο στο οπίσθιο τμήμα και συγκεκριμένα στο αντίθετο ακριβώς σημείο. Αυτοί οι ακροδέκτες βρίσκονται σε κατάσταση ανοικτού ή κλειστού κυκλώματος, ώστε να δίνουν "εντολή" στη motherboard για την απαιτούμενη τροφοδοσία. Eτσι, ανάλογα με την επιθυμητή τάση θα πρέπει να καλύψουμε ή να βραχυκυκλώσουμε συγκεκριμένους κάθε φορά ακροδέκτες. Φυσικά, η επικάλυψη των ακροδεκτών με κάποιο υλικό (βλ. υλικά επικάλυψης) είναι η πιο εύκολη υπόθεση, αλλά επιτρέπει έλεγχο της τάσης μόνο ανά 0,2V (δηλαδή, 2,2, 2,4V και ου το κάθε εξής). Για τις ενδιάμεσες τιμές θα χρειαστεί να βραχυκυκλώσετε τους ακροδέκτες.

Για να δημιουργήσετε ένα κλειστό κύκλωμα θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε πολύ λεπτό σύρμα το οποίο θα ενώσετε με ηλεκτρικό κολλητήρι. Φυσικά, η διαδικασία αυτή είναι εξαιρετικά επικίνδυνη εάν δεν έχετε ασχοληθεί στο παρελθόν με κολλήσεις. Κάτι τέτοιο λοιπόν προτείνεται μόνο στην περίπτωση που ο επεξεργαστής δεν λειτουργεί αξιόπιστα σε κάποια άλλη τάση (πράγμα απίθανο), καθώς ο κίνδυνος για ολοκληρωτική καταστροφή του ίδιου ή/και της motherboard είναι σημαντικός σε περίπτωση ατυχούς "επέμβασης".

 

Δυστυχώς δεν ισχύουν τα ίδια και για τους κάτοχους των πρώτων Pentium II (πυρήνας Klamath), οι οποίοι θα πρέπει να καταφύγουν οπωσδήποτε σε βραχυκύκλωμα ακροδεκτών ώστε να αυξήσουν την τάση λειτουργίας του επεξεργαστή. Ωστόσο, σε αυτούς τους επεξεργαστές η αύξηση της τάσης δεν φέρνει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς η ήδη υψηλή θερμοκρασία λειτουργίας τους αυξάνεται ακόμα περισσότερο με δυσάρεστα πολλές φορές επακόλουθα.

Οι κάτοχοι επεξεργαστή Celeron τύπου PPGA από την άλλη (το είδος που τοποθετείται στις νέες motherboard με το socket 370) είναι αδύνατο να μεταβάλουν την τροφοδοσία, αφού οι εν λόγω επεξεργαστές χρησιμοποιούν ακίδες οι οποίες είναι σχεδόν αδύνατο να βραχυκυκλωθούν ή να καλυφθούν. Στην περίπτωση αυτή, ο μόνος τρόπος να πετύχουμε αυξημένη τροφοδοσία είναι να προμηθευτούμε μία slot-1 motherboard και τον ειδικό αντάπτορα πάνω στον οποίο θα τοποθετήσουμε τον PPGA Celeron. Τονίζουμε πως η αύξηση της τάσης πέρα από τα 2,4V για όσους επεξεργαστές λειτουργούν με 2,0V είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, οπότε καλό θα είναι να μην την επιχειρήσετε.

 

Ακόμα και στα 2,4V θα πρέπει να διαθέτετε ένα ισχυρό σύστημα ψύξης, ώστε να προστατεύεται όσο το δυνατό περισσότερο ο επεξεργαστής. Συνήθως, στα 2,2 ή 2,3V ο επεξεργαστής θα φανερώσει πολλές από τις "δυνατότητες" του. Πολλοί ωστόσο έχουν πετύχει overclocking σε εντυπωσιακά επίπεδα χρησιμοποιώντας πολύ υψηλή τάση αλλά και εξειδικευμένα συστήματα ψύξης που κοστίζουν μια περιουσία. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται κατά την επικάλυψη των ακροδεκτών καθώς στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί μία ανεπιθύμητη επαφή η τάση μπορεί να ανέβει έως και τα 3,4Vκαταστρέφοντας ίσως ολοκληρωτικά τoν επεξεργαστή.

 

Για τους επεξεργαστές που λειτουργούν με 2,8V, η τάση που θα πρέπει να εφαρμόσετε δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να ξεπερνά τα 3,2V.

 

 

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΥΛΟΥ

 

Hσυχνότητα διαύλου (ή εξωτερική συχνότητα) αναφέρεται στην συχνότητα με την οποία ο επεξεργαστής επικοινωνεί με την μνήμη RAM και την cache δευτέρου επιπέδου (εάν υπάρχει σε εξωτερική μορφή). Η συχνότητα αυτή είναι ασύγχρονη, δηλαδή ανεξάρτητη από την εσωτερική συχνότητα λειτουργίας του επεξεργαστή.

Οι σημερινοί επεξεργαστές διαθέτουν δίαυλο 66 ή 100MHz. Η επιλογή συχνότητας διαύλου διαφορετικής των 66 ή 100MHz οδηγεί σε αύξηση της συχνότητας των PCI, AGP και ISA bus. Eτσι, όσα εξαρτήματα είναι τοποθετημένα στο εσωτερικό του υπολογιστή επικοινωνούν ταχύτερα με τον επεξεργαστή, αλλά ξεφεύγουν από τις αρχικές προδιαγραφές τους.

 

Το PCI bus λειτουργεί με το 1/2 της συχνότητας του διαύλου μέχρι και τα 83MHz, με το 1/3 μέχρι και τα 112MHz και με το 1/3 ή 1/4 από τα 117MHz και άνω (ανάλογα με τη motherboard). Οι νεότερες motherboard που υποστηρίζουν πάνω από 133MHz δίαυλο ρυθμίζουν πάντα το PCI bus στο 1/4 μετά από τα 133MHz, έτσι ώστε να αποφεύγονται ενδεχόμενα προβλήματα από τις πολύ υψηλές συχνότητες λειτουργίας.

 

Το AGP bus λειτουργεί με την ίδια συχνότητα που λειτουργεί ο δίαυλος μέχρι και τα 83MHz και από τα 100MHz και έπειτα με τα 2/3 της συχνότητας του διαύλου. Eτσι, στις επίσημες συχνότητες διαύλου των 66 και 100MHz, δεν μεταβάλλεται από την προδιαγραφή του (66MHz). Πολλές κάρτες γραφικών δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν σημαντικά μεγαλύτερες συχνότητες, κάτι που θα πρέπει να προσεχθεί κατά το overclocking. Πρόβλημα δεν θα πρέπει να υπάρχει με τις νέες κάρτες γραφικών που υποστηρίζουν το AGP 4X (133MHz), για συνεργασία με το μελλοντικό chipset της Intel. Σημειώνουμε πως μερικές σύγχρονες motherboards επιτρέπουν χειροκίνητη ρύθμιση του διαιρέτη για το AGP και το PCI bus (σε περιορισμένες όμως συχνότητες). Το λιγότερο σημαντικό ISA bus τέλος ρυθμίζεται αυτόματα ως προς το PCI bus, οπότε μερικές φορές το "overclocking" των εξαρτημάτων που συνδέονται στο εν λόγω bus (π.χ. κάρτες ήχου) είναι αναπόφευκτο, αλλά σπάνια επικίνδυνο, ιδιαίτερα στους σύγχρονους υπολογιστές.

 

Credits Nukem

[Reptant_]

Θα ηταν καλυτερα να αλλαζεις χρωμα,το μαυρο κουραζει

[MixMasteR]

Θα ηταν καλυτερα να αλλαζεις χρωμα,το μαυρο κουραζει

[ExCaLiBuR®]

Θα ηταν καλυτερα να αλλαζεις χρωμα,το μαυρο κουραζει

 

giati re paidia exete problima sta matia kai den blepete kala??

dunamostai tin fwtinotita apto pc

egw pws ta blepw mia xara kai kourazomai katholou? ta exw diabasei ola.

 

telws pantw ti xrwma thelete na balw?

[Reptant_]

Ασπρο(καθολου δηλαδη)

[ExCaLiBuR®]

Ασπρο(καθολου δηλαδη)

to alaksa to xrwma to ekana kitrino

den peirazei astw etsi

den kourazei to kitrino

 

ama to thes aspro gt den patas ctrl+a